Εκατό Χρόνια ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1913-2013 )

                                                              Αναδρομή στον χρόνο

                                  Γράφει ο Κων/νος Βορνιωτάκης    Ταξίαρχος ΕΛ.ΑΣ. ε.α.    

Ο ιστορικός Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, αναφερόμενος στη σπουδαιότητα που έχει για τον άνθρωπο η μελέτη της ιστορίας, θεωρεί  την εμπειρία από τη μελέτη της πραγματικής ιστορίας καλλίστη παιδεία, η οποία οδηγεί στην αληθινή ζωή. Με τη σκέψη αυτή και με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρόνων ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1913-2013), θέλησα να αναφέρω και υπενθυμίσω τους αιώνες σκλαβιάς της Κρήτης και τους αγώνες του αδάμαστου Κρητικού λαού για την απελευθέρωση της ροδόπεπλης παρθένας, της καπετάνισσας των δύο πελάγων, της Κρήτης, και την ενσωμάτωσή της στον ελληνικό κορμό.

Όπως είναι γνωστό, το αγαθό της ελευθερίας δεν δωρίζεται αλλά κατακτάται με κόπους και θυσίες και στην περίπτωση της Κρήτης είναι ισχυρή η επιβεβαίωση αυτού του κανόνα.

Από το έτος 69 π.Χ. μέχρι το 1898 μ.Χ. η Κρήτη δε γνώρισε όχι μέρα αλλά ούτε καν ώρα ελευθερίας. 1931 χρόνια σκλαβιάς. Ρωμαίοι, ʼραβες, Σταυροφόροι της Δύσης, Βενετοί, Τούρκοι, Αιγύπτιοι, Μεγάλες Δυνάμεις στροβίλιζαν στις δίνες ετών και αιώνων.

Η Κρήτη υψώνεται στο παγκόσμιο βάθρο της ιστορίας γιατί δεν συμβιβάστηκε ποτέ. Ας μεταφερθούμε στις περιόδους σκλαβιάς και τους αγώνες των Κρητικών. Το έτος 69 π.Χ.  ο ύπατος Μέτελος αποβιβάζεται στην Κυδωνία (Χανιά) με τρεις λεγεώνες και κυριεύει την Κρήτη, παρά τη λυσσαλέα αντίσταση των στρατηγών Λασθέση και Πάναρη. Το νησί γίνεται Ρωμαϊκή επαρχία με έδρα την Γόρτυνα. Η Ρωμαϊκή κατάκτηση κράτησε μέχρι το 395 μ.Χ., οπότε η Κρήτη γίνεται επαρχία του Βυζαντίου (Πρώτη Βυζαντινή Περίοδος 395-824 μ.Χ.)

Το έτος 824 ʼραβες Σαρακηνοί από την Ισπανία με αρχηγό τον Αμπού-Χαφς-Ομάρ καταλαμβάνουν την Κρήτη, παρ’ όλη την ηρωική αντίσταση των Κρητών. Οι εκκλησίες της Κρήτης γκρεμίζονται και γίνονται τζαμιά και ο Χάντακας, το σημερινό Ηράκλειο, γίνεται το σκλαβοπάζαρο της ανατολής.

Στις 7 Μαΐου 961 μ.Χ. ελευθερώνεται ο Χάνδακας από το Νικηφόρο Φωκά, ο οποίος αποβιβάζεται στα Λινοπεράματα. Μετά από πολύμηνη πολιορκία νίκησε τους ʼραβες και απελευθέρωσε την Κρήτη (Δεύτερη Βυζαντινή Περίοδος 961-1204 μ.Χ.)

Όταν το 1204 μ.Χ. καταλύθηκε η Βυζαντινή αυτοκρατορία από τους Σταυροφόρους  η Κρήτη δόθηκε στον Βονιφάτιο τον Μομφερατικό και αυτός την πούλησε στους Βενετούς. Πριν προλάβουν να την καταλάβουν ήλθαν οι Γενουάτες πειρατές με τον Κόμη της Μάλτας Ερίκο Πεσκατόρε και την καταλαμβάνουν. Όμως οι Ενετοί ανακαταλαμβάνουν το νησί το 1212 μ.Χ. και έμειναν μέχρι το 1669. Κατά τη διάρκεια της ενετικής κατοχής εκδηλώνονται 25 επαναστάσεις των Κρητικών. Οι βιοτικές ανάγκες του Κρητικού λαού ήταν τραγικές και αβάσταχτες. Σκληρές φορολογικές πιέσεις, αγγαρείες, βασανιστήρια, φτώχεια και γύμνια.

Στα χρόνια της Βενετοκρατίας οι Κρητικοί στερήθηκαν της ιδιοκτησίας τους. Στα σπίτια φώλιαζε η εσχάτη εξαθλίωση. Ούτε αποθήκη με τρόφιμα υπήρχε, ούτε κουζινικά, ούτε ρούχα, ούτε τίποτε άλλο χρειαζόμενο, χωρίς να εξαιρείται και αυτό ακόμη το ψωμί και το κρασί.

Το κάθε βόδι όφειλε να οργώσει ορισμένη έκταση του δημοσίου. Αν ένας χωρικός κληρονομούσε ένα αμπέλι, η γη ανήκε στο δημόσιο και  πλήρωνε πέντε κάδους κρασί για κάθε ρίζα στο γαιοκτήμονα και στη συνέχεια παρέδιδε στον εισπράκτορα το ένα τρίτο της συγκομιδής. Τι απέμενε; Λίγο ή τίποτε. Του λιναριού τα πάθη τράβηξαν οι Κρητικοί. Και τι βασανιστήρια! Γνωστή ήταν η σιδερένια καλύπτρα που κουκούλωνε το κεφάλι μέχρι το λαιμό και άφηνε μόνο τρεις τρύπες για τα μάτια και το στόμα και που στο μέσα μέρος είχε έλικες. Ο δήμιος έστριβε τους έλικες προς τα εμπρός και τα γλωσσίδια χωνόταν στη σάρκα του θύματος και έτσι πέθαινε.

Τα χρόνια περνούσαν με βασανιστήρια και θυσίες των Κρητικών. Το 1645 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τα Χανιά, το 1646 το Ρέθυμνο και το 1648 άρχισε η πολιορκία του Χάνδακα που τελικά υπέκυψε κατόπιν προδοσίας του Ενετοκρατικού Ανδρέα Μπαρότσι το 1669. Η Κρήτη γίνεται Τουρκική κτήση.

Ο νέος κατακτητής ήταν βάρβαρος, σκληρός, κι άρχισε φοβερούς διωγμούς και πιέσεις εναντίον των Χριστιανών. Βασανιστήρια, σφαγές (όπως αυτή του Ηρακλείου στις 25 Αυγούστου 1898), αναγκαστικοί εξισλαμισμοί, παιδομάζωμα και αβάσταχτη φορολογία.

Γνωστός είναι ο κεφαλικός φόρος. Το χαράτσι που επέβαλλαν οι Τούρκοι στους Χριστιανούς από το 12ο μέχρι το 75ο έτος της ηλικίας τους. Οι ηλικίες αυτές ήταν υποχρεωμένες κάθε χρόνο να αγοράζουν το δικαίωμα να ζουν πιστεύοντας στο Θεό τους. Κάθε χρόνο που πλήρωναν έπαιρναν μια απόδειξη που έγραφε τα εξής: «Ο φέρων την παρούσα έχει την άδεια να φέρει για ένα έτος την κεφαλή επί των ώμων του».

Αυτά τα βάσανα τραβούσε ο κρητικός λαός. Οι Κρητικοί, φλογεροί πατριώτες, ανδροπρεπείς και στ’ άρματα εξασκημένοι, αντιμετώπισαν με γενναιότητα τους κατακτητές.

Λίγες ήταν οι στιγμές της άνεσης που χάρηκαν οι τύραννοι στα στρώματά τους. Και όπως ο σεισμός ταρακουνεί από καιρό σε καιρό τη γη, έτσι και η ύπαιθρος του ανδρειωμένου νησιού φούντωνε κατά διαστήματα σαν από πυρετό ανασταινότανε σε συνεχείς παροξυσμούς και βροντοκτυπούσε κάθε φορά την κουστωδία που πάνοπλη φρουρούσε την ταφόπλακά του.

ʼρχισαν επαναστάσεις επί επαναστάσεων, ολοκαυτώματα και καθημερινές θυσίες. Στην Κρήτη οι δυνάστες ίσα που προλάβαιναν να θηκαρώσουν τα σπαθιά τους. Αντί για αλυσίδες με τις οποίες προσπάθησαν αδιάκοπα να χαλιναγωγήσουν την ύπαιθρο, άλλες αλυσίδες από στάσεις και επαναστάσεις πολιορκούσαν τα κάστρα των τυράννων. Ο Κρητικός λαός δεν λύγισε και επαναστάτησε πολλές φορές,  όπως το 1770 με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη, το 1866 με την ηρωική θυσία των Κρητικών στο Αρκάδι.

Με το τέλος των νικηφόρων Βαλκανικών πολέμων αναγνωρίζεται και επίσημα η Ένωση της Κρήτης με τη συνθήκη του Λονδίνου τον Μάιο 1913 και με την ιδιαίτερη συνθήκη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας το Νοέμβριο του 1913.

Παρόλα τα βάσανα της Κρήτης, η λευτεριά ήρθε και καθώς το φυτό από την ξεραΐλα αναζωογονείται με το που οι ψιχάλες δροσίζουν τα φύλλα του, έτσι και ο λαός της Κρήτης ήλθε στα συγκαλά του από τη ζωοποιό ενέργεια που του έδωσαν τα πρώτα φυσήματα λευτεριάς. Τα πνευμόνια άνοιξαν διάπλατα, οι καρδιές ξαναχτύπησαν, τα χαμηλόβλεπα βλέφαρα ξανάλαμψαν στα θέλγητρα του ποιητικότερου ουρανού της οικουμένης, του ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ.

Μετά από τόσους σκληρούς αγώνες και θυσίες και μετά το τέλος της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, η Κρήτη ελευθερώθηκε και ενώθηκε με την Ελλάδα την 1-12-1913. Η ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο Φιρκά Χανίων παρουσία του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, του Βασιλιά Κων/νου και των ηρώων των κρητικών αγώνων.

Σήμερα, 100 χρόνια μετά, αυτό που οφείλουμε είναι να ενθυμούμαστε και να τιμούμε τους αγώνες και τις θυσίες εκείνων που μας χάρισαν την ελευθερία, είτε με την παλικαροσύνη του σώματος είτε με την γραφίδα τους.

Και εδώ θα ήθελα να αναφέρω τον Γάλλο διανοούμενο Βίκτωρ Ουγκώ, που με τη δύναμη του λόγου του και της γραφίδας του επηρέασε τις μεγάλες δυνάμεις έτσι ώστε να αλλάξουν στάση απέναντι στο Κρητικό ζήτημα.

Έστω παρενθετικά, αναφέρω την βοήθεια προς τους Κρητικούς επαναστάτες της Μαντάμ Ορτάνς που αναφέρει ο Νίκος Καζαντζάκης στο βιβλίο του «Αλέξης Ζορμπάς».

Η Αδελίν Γκιτάρ, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα, βρέθηκε στα Χανιά το 1897. Παρά την πολυτάραχη ζωή της, συγκινήθηκε από τους αγώνες των Κρητικών. Τα πολεμικά πλοία των ξένων δυνάμεων κανονιοβολούσαν το Ακρωτήρι Χανίων, όπου πολεμούσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τα παλικάρια του. Ο ιστός της σημαίας έσπασε από μια κανονιά και ο Σπύρος Καγιαλές έκαμε ιστό το σώμα του και εν μέσω βροχής σφαιρών ύψωσε την ελληνική σημαία.

Η Αδελίν Γκιτάρ ήταν συνεπαρμένη από τον ηρωισμό των Κρητικών. Μια βραδιά, Κρητικοί πολεμιστές την επισκέφτηκαν σπίτι της λέγοντας: «Κυρά, στην Κρήτη σε έφερε ο αγώνας μας και αυτός ο αγώνας έγινε αφορμή να κερδίζεις τόσα χρήματα. Μήπως δικαιούμαστε λίγα για να γίνομε κι εμείς κάποτε ελεύθεροι, όπως εσείς στην πατρίδα σας;»

-Θα σας περιμένω κάθε Πέμπτη τα μεσάνυχτα, απάντησε ο Ορτάνς.

Έτσι, κάθε Πέμπτη ενίσχυε οικονομικά τους επαναστάτες για την αγορά πυρομαχικών.

Ο Γάλλος Πρόξενος στα Χανιά έμαθε το γεγονός, κάλεσε την Αδελίνα και έξαλλος της είπε: «Γιατί βοηθάς τους επαναστάτες; Αυτό λέγεται προδοσία!»

Η Αδελίνα απάντησε ως εξής: «Διπλωματικές ικανότητες δεν έχω, ούτε και ιδιαίτερη μόρφωση. Γι’ αυτό την απάντηση θα σας την δώσω με την καρδιά και όχι με το μυαλό. Αυτό που εσείς ονομάζετε προδοσία, ίσως να λέγεται και δικαιοσύνη. Δικαιοσύνη γιατί η ελευθερία είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου και αυτοί οι άνθρωποι που ζουν σε αυτό το νησί δεν απαιτούν τίποτα περισσότερο από αυτήν την αρχέγονη ιδιοκτησία. Ποια λοιπόν θα είναι η διαφορά αν θα φύγουν οι Τούρκοι και την κυριαρχία τους την αντικαταστήσουν οι Μεγάλες Δυνάμεις; Καμία.» Αυτή ήταν η γενναία απάντηση της Μαντάμ Ορτάνς. Η Κρήτη ελευθερώθηκε. Η Αδελίνα αγάπησε το νησί και έμεινε για πάντα στην Κρήτη. Το 1938 βρίσκεται στην Ιεράπετρα, όπου και πέθανε σε ηλικία 75 ετών. Την έθαψαν δίπλα στο εκεί κοιμητήριο των νεκρών γάλλων στρατιωτών του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Τα οστά της μεταφέρθηκαν στη Γαλλία. Το σπίτι που έζησε στην Ιεράπετρα ήταν ανέπαφο μέχρι το 1940. Τότε το κατέστρεψε μια γερμανική βόμβα.

Αυτή ήταν η μαντάμ Ορτάνς ή Αδελίν Γκιτάρ, που βοήθησε οικονομικά τους αγώνες των Κρητικών, αγάπησε την Κρήτη και έμεινε στο νησί μέχρι το θάνατό της.

Μέσα από την ιστορική μνήμη όταν διατηρείται ζωντανή και διαυγής, γεννιούνται τα στέρεα και αναγκαία συναισθήματα αγάπης και σεβασμού γι’ αυτόν τον τόπο, με ότι η έννοια του όρου περιλαμβάνει. Μνημεία, γλώσσα, παραδόσεις, περιβάλλον. Και επειδή η ιστορία διδάσκει, δεν έχουμε παρά να θυμόμαστε την ανυποχώρητη στάση εκείνων των αγωνιστών απέναντι στους υψηλούς στόχους που επιδίωκαν και που φαινόταν αρχικά άπιαστοι.

Επίσης, το ψυχικό σθένος ενός μικρού και πολυβασανισμένου λαού να εναντιωθεί  στα σχέδια και τις θελήσεις των δυνάμεων εκείνων των εποχών ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΕ.

Προσωπικά, δεν μπορώ να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς το παράδειγμα των ηρώων των Κρητικών αγώνων. Οι ήρωες με τις πράξεις τους μας άφησαν την κληρονομιά της ελευθερίας και της ειρήνης. Ο ένδοξοι αγωνιστές με την προσφορά τους στην πατρίδα είναι το οξυγόνο της ύπαρξής μας. Αυτοί δεν θα μας αφήσουν να πεθάνουμε από ασφυξία. Αυτοί είναι η φλόγα που φωτίζει τα σκοτάδια και βοηθά να ξεπερνούμε τις αδικίες και τις μπόρες της ζωής. Να σηκωνόμαστε όταν πέφτομε, να προσανατολιζόμαστε και να συνεχίζομε την ιστορική μας πορεία. Οι Κρητικοί έδειξαν το δρόμο. Αγωνίστηκαν σκληρά, με αυταπάρνηση και απαράμιλλο θάρρος. Διεκδίκησαν και πέτυχαν αυτό που έμοιαζε ακατόρθωτο. Πίστευαν ότι μπορούσαν να τα καταφέρουν. Είχαν στο νου τους μια ακατάλυτη αλήθεια, ότι Η ΚΡΗΤΗ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΑΔΑ. Στη σημερινή δύσκολη συγκυρία που βιώνουμε όλοι μας, το παράδειγμά τους μας συγκινεί και μας εμπνέει. Αιωνία η μνήμη των ΗΡΩΩΝ.